YEKDEM’i duymadıysanız ve işiniz elektrik satın alma ile ilişkiliyse son dönemde mutlaka duymuşsunuz ya da en kısa zamanda size de duyurulacaktır. Bu yazıda “YEKDEM’li teklif alınır mı?”bunu sorgulayacağız. Son dönemde YEKDEM’in geldiği nokta sebebi ile elektrik şirketleri için çok riskli bir maliyet kalemi oluşturduğu için artık bu maliyeti satış fiyatının dışına çıkarmak istiyorlar. Şimdi elektrik şirketlerinin bile almak istemediği bir maliyet riskini biz alabilir miyiz anlayalım.
Bilen var; bilmeyen var. Bildiğini sanan var, kendince tanımı olan var. Biz bu yazının konusunu oluşturacak YEKDEM’i açıklayalım. YEKDEM; Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması’nın açılımıdır. Bu bedel sabit bir bedel değildir. Her ay hesaplanarak açıklanır. Yüksek çıktığı aylar olabildiği gibi alçak çıkan aylarda olabilir. YEKDEM desteğinden yararlanan elektrik üreticisi santral sayısı arttıkça piyasaya olan maliyeti artar ve bu tüketiciye yansır. Şunu sorabilirsiniz “Tüketiciye yansıtılıyorsa bu bedel, neden lisans sahibi elektrik şirketleri bu kadar şikayet ediyor” Çünkü bu bedeli elektrik şirketleri tahmin etmelidir. Tahminleri az çıkarsa zarar ederler; çok çıkarsa bu sefer satış esnasında rekabetçi teklifler veremezler.
Daha önce, bilgili olmasına rağmen konuya bakışı farklı olduğu için yanlış değerlendirmelerde bulunan, bazılarının saldırı şeklinde neredeyse vatan haini ilan edileceğimiz tartışmalar yaşandı.Öncelikle yenilenebilir enerji kaynaklarının herhangi birinden elektrik üretilmesi ve YEK Belgesi alınarak elektrik piyasasına satılması gerekir. Belki biliyorsunuz bu şekilde bir santral kurduğunuzda YEKDEM Mekanizmasına dahil olursanız üretim türünüze göre devletin belli miktarlar üzerinden alım garantisi vardır. Devlet bu parayı cebinden ödemeyeceği için ödediği destek miktarını tüketilen enerji miktarına göre eşitleyerek piyasaya yansıtır. İşte bu alım garantisinin elektrik piyasasına bir maliyeti olur. Elektrik tekliflerinde gördüğünüz YEKDEM işte budur.
YEKDEM maliyetini neler arttırır bunu bildiğimiz kadarı ile açıklamaya çalışalım
- YEKDEM’e Katılan Santral Sayısı Maliyetleri Arttırır
Yenilenebilir enerji kaynağından elektrik üreten bu santraller , bir sonraki takvim yılında YEKDEM`e kayıt olmak istemeleri halinde 31 Ekim`e kadar başvuru dilekçesiyle EPDK’ya başvuru yapar. Başvuruların son hali 30 Kasım’da açıklanır. Dolayısı ile bu tarih önemlidir. Başvuru sayısının yüksekliği YEKDEM maliyetini arttıracaktır. Katılım, bir önceki yılın piyasa fiyatları ve dolar kuru ile doğrudan ilişkilidir. Eğer PTF fiyatları bir önceki yıl çok düşük gitmişse ve dolar kurunun yükselmesi bekleniyorsa YEKDEM’e katılım yüksek olur.
- Dolar Kurunun Yükselmesi Maliyetleri Attırır
Yenilenebilir Kaynaklı Üretim yapan ve YEKDEM e dahil olan tüm santrallerin üretmiş olduğu enerji, santral türü (Rüzgar, HES, Jeotermal, Güneş, vs.) ve yerlilik katkı oranına göre belirlenmiş döviz birim fiyatı üzerinden çarpılması ile hesaplanan toplam tutar, Türkiyedeki diğer tedarikçilere müşteri portföy büyüklüğü oranında pay edilerek ödetilmektedir. YEKDEM mekanizmasının kaynaklar bazında yatırımcılara garanti ettiği alım fiyatı rakamları ise şöyle:
Biyokütle: 13.3 dolar-cent/kWh – Jeotermal: 10.5 dolar-cent/kWh – Rüzgar: 7.3 dolar-cent/kWh – Hidroelektrik: 7.3 dolar-cent/kWh Güneş: 13.3 dolar-cent/kWh
Öte yandan YEKDEM e dahil bu santrallerin ürettiği enerjinin gerçek elektrik piyasasında oluşan fiyatlara göre belirlenen değeri ise, yine diğer piyasa tedarikçilerine aynı paylaşma oranı ile ödenmektedir. YEK kanunu sonrasında, artan döviz kuru ile birlikte Yenilenebilir Kaynaklı Enerji Üretim tesisleri hızla çoğalmıştır. Örneğin 2016 yılında YEKDEM mekanizmasına dahil olarak bu teşvik fiyatlarından yararlanan santral kapasitesi (yaklaşık 15.000 MW), 2015 yılındaki kapasitenin (yaklaşık 5.000 MW) 3 katıdır. YEKDEM’e dahil olan santral sayısı ne kadar çok artarsa ödenecek miktar arttığı için kWh başına ödenecek YEKDEM bedelide artar.
- Bir Önceki Yılın (PTF) Piyasa Takas Fiyatları
Elektrik piyasasında PTF fiyatlarının yüksek olup döviz kuru düşük olursa YEK kapsamında olsalar dahi ürettiği elektriği piyasaya satmak daha karlı olacağı için YEKDEM’e tabi olmayıp borsaya satacaklardır. PTF fiyatları çok düşük seyrediyorsa YEK kapsamındaki santraller alım garantisi sebebi ile YEKDEM’e dahil olacak santral sayısını arttıracaktır. Dolayısı ile PTF fiyatları YEKDEM bedellerinin düşmesine ve ya artmasına sebep olabilir.
- Hava ve Yağış Durumu
Herkesin tahmin edeceği üzere yağış az olması durumunda barajların doluluk oranları azalacak ve arz güvenliği sıkıntısı olan yıllarda elektrik piyasasında fiyatlar yüksek seyredecektir. Aynı yıl dolar kurunun da çok düşük olduğu varsayılırsa piyasa koşulları, yenilenebilir enerjiden elektrik üreten bir santral için YEKDEM’e girmek için uygun olmayacaktır. Oysa yağışın bol olduğu ve piyasa fiyatlarının çok düşük ortalamalar ile seyrettiği, üstüne bir de rekorlar kıran dolar kurlarının gözlendiği bir ortamda YEKDEM, üreticilerin yüzünü oldukça güldürmektedir. Katılan sayısı arttığı içinde maliyet ciddi anlamda artacaktır.
YEKDEM’i Bu Kadar Meşhur Eden Nedir?
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kurulurken bundan kaynaklanacak herhangi bir ek maliyetin yine PMUM’daki piyasa oyuncuları içinde pay edilmesi öngörülmüştü. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (DUY) YEKDEM bedelinin lisans sahibi elektrik şirketlerinin maliyeti olduğunu açıkça yazmaktadır. Her geçen sene YEKDEM’e dahil olan firma sayısının artması, döviz kurununda engellenemeyen artış bu maliyetin kontrolsüz şekilde artmasına sebep olmuştur.
YEKDEM santrallerinin payı 2014 yılında yüzde 2’lerde iken 2015’te yüzde 9’a ulaşmış durumda ve sürekli olarak artmaktadır. Bundan sadece yeni kurulan santral sayısının artması anlamı çıkarmamak lazım. Eskiden cazip gelmeyen YEKDEM bedeli artık çok cazip hale gelmesi sebebi ile eskiden tercihini bu yönde kullanmayan santrallerde tercihlerini bu yönde yapmıştır. Ayrıca yağış sebebi ile yenilenebilir elektrik üretiminde bir artış var. Dolardaki artışta üzerine eklenince maliyet iyice yükselmiştir. Elektrik şirketlerinin en çok şikayet ettiği husus ise bu maliyetin ön görülebilir olmasının zorluğudur. Öyle değişken bir yapısı vardır ki ön görüleri tutturmak çok zordur. Yüksek ön görüde bulunduğunuzda satış aşamasında rekabetçi fiyatlar veremezken, düşük öngörüde bulunduğunuzda ise zarar edersiniz. Lisans sahibi elektrik şirketleri birçok konuda ön görüde bulunmaktadırlar. Örneğin döviz kuru, PTF ortalaması, tüketim tahmini gibi konuları ön görebilirler ancak YEKDEM’i gerçekten tutturmak zor bir iştir.
Bu sebepten elektrik şirketleri bu maliyeti üstlenmek istemez. Peki sorarım size “Elektrik şirketlerinin bile üstlenmek istemediği bir maliyeti siz üstlenmek ister misiniz?”
Yekdem ile ilgili notlar
- YEKDEM, takvim yılı bazında işletilir ve YEKDEM’e bir takvim yılı için tabi olan katılımcılar, uygulamaya dahil oldukları takvim yılı içerisinde YEKDEM’den çıkamaz.
- YEKDEM’e ilk katılınan tarihten itibaren on yıl süreyle yenilenebilir kaynak bazındaki destek fiyatlarından faydalanılabilecektir.
Tanımlar
Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK): Rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dâhil), dalga, akıntı enerjisi ve gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı on beş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim kaynakları
Piyasa İşletmecisi: Gün öncesi planlama/gün öncesi piyasası ve uzlaştırma iş ve işlemlerini yapmakla görevli ve yetkili birim
Piyasa Takas Fiyatı (PTF): Gün öncesi piyasası kapsamında belli bir saat ve belli bir teklif bölgesi için belirlenen saatlik elektrik enerjisi alış-satış fiyatı