4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, 4733 Sayılı Tütün Ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu gibi regülatif kanunlardan farklı olarak Enerji Yasalarında öngörülen idari para cezaları maktu olarak belirlenmiş ve bu cezaları uygulayacak olan Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’na herhangi bir takdir hakkı verilmemiştir. Bir başka ifadeyle söz konusu cezaların uygulanmasında, fiilin haksızlık içeriği, ceza uygulanacak kişinin sübjektif durumu vb hususlar ceza miktarının tayininde dikkate alınmaksızın herkese aynı cezaların uygulanması emredilmiştir.
Söz konusu Enerji Yasalarından 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu ile 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda ceza uygulanmadan önce ihtar mekanizması öngörülmüş olduğundan, Kanun hükümlerini ihlal ettiği edilen piyasa aktörleri kendilerine yapılan ihtar üzerine aykırılığı gidererek, idari para cezası almaktan kurtulma şansına sahiptir. Bu nedenle, yasalardaki cezaların maktu olması ve miktar tayininde fiilin haksızlık içeriği, ceza uygulanacak kişinin sübjektif durumu vb kriterlerin uygulanmaması ile ilgili tartışmaların pek de yaşanmadığı görülmüştür.
Elektrik sektöründeki kaos uzun bir süredir devam ediyordu. Öyle bir piyasa ki bu, üreticisinden dağıtıcısına, satıcısından tüketicisine kadar her kesimin her şeyden şikayet ettiği bir piyasadır. Sektörün en kötüsü olma şerefini uzun bir süre kimseye kaptırmayacağını düşündüğüm “Elektrik Dağıtım Şirketleri”ni “Elektrik Perakende Şirketleri” takip eder. Bu ikisinden sonra “Toptan Satış Şirketleri” gelir. Tüketici kısmına gelirsek her yüz Türk ailesine sorsanız doksan beşi elektrik şirketlerinin kendilerini kazıkladığını söyleyecektir. Başından sonuna kimse memnun değil hayatından. Neden diye soracak olursanız; özelleştirmenin başına kadar gitmeniz gerekir.
Şaşırmayın, hani o kazıklandığınız zaman duyduğunuz söz vardır ya ” Basiretli Tüccar” kavramı nedense lisans sahibi şirketlerde pek kullanılmıyor. Özelleştirme esnasında sahip oldukları paraları sünnet düğününde olduğu gibi harcayan şirketler şimdi “kandırıldık” demagojisine başvuruyor. O dönemde hesap kitap yapmadan, araştırmadan bu ihalelere atlayan şirketler şimdi para kazanamadıklarını, verdikleri paranın karşılığını alamadıklarını söylüyorlar. Haklıda olabilirler. Ancak ticarette her zaman kazanılmıyor.
Bu mağdur elektrik şirketlerine aşağıdaki soruları sormak isterim?
Basiretli tüccar olarak neden para kazanmayacağınız bir işe girdiniz? Birisi kafanıza silah mı dayadı? Bu kadar ciddi miktarlarda yapacağınız yatırım için ön araştırmada bulunmadınız mı? Döviz kurunun yıllar boyu hiç artmayacağını mı düşünmüştünüz? Olay tam tersi olsaydı ve çok iyi para kazanıyor olsaydınız, kazandığınız paranın bir kısmına devlete ya da vatandaşa geri mi verecektiniz? Diş perisine de inanıyor musunuz?
Dolayısı ile bu şirketler mağdur edebiyatı yaparken komik olduklarının farkında değiller. Bu sektörde para kazanmak istiyorsanız bu çalışarak yapmanız gerektiğini gün geçtikte anlıyoruz. Geçmişte EPDK’nın adalet terazisinin çok iyi çalıştığını söyleyemeyiz. Ancak bu durumun yıllar boyunca değişmeyeceğini düşünen lisans sahibi elektrik şirketlerine de şaşırıyorum. Öncelikle en büyük şansızlıkları kolayca etki edemedikleri Sayın Mustafa Yılmaz gibi bir EPDK başkanının göreve gelmesi oldu. Sonrasında da Hacı Ali Ulutaş gibi icraatı seven bir Elektrik Piyasası Daire Başkanı ile işler iyice karıştı. Taner Yıldız dönemindeki hoş görülü dönem, Sayın Berat Albayrak ile son buldu. Bazı kesimlerce damat bakan olarak adlandırılan Berat Albayrak benim gördüğüm en iyi Enerji Bakanlarından biri oldu. Eski bir EPDK kurul üyesi olan Sayın Fatih Dönmez ise çok kıymetli bir insan olarak Müsteşar oldu. İşte bu gelişmelerin sektöre yansımalarını son bir senede görmeye başladık. Daha önce görmediğimiz para cezalarının lisans sahibi şirketlerin canını yakmaya başladığına şahit olduk.
93 şirketin ceza almasına dönersek bunu sorularla yanıtlayalım isterim. Her yıl EPDK tarafından azaltılan serbest tüketici limiti ile birlikte daha fazla tüketici, serbest tüketici olarak tedarikçisini belirleyebilmektedir. Bildiğiniz üzere elektrik sektörünün özelleşmesi ile amaçlanan, abonelerin tedarikçilerini değiştirerek fiyat avantajı sağlamaları ve hizmet sunumlarındaki kalitenin arttırılmak istenmesidir.
Söz konusu tedarikçi değiştirme süreçlerinin sorunsuz ve hızlı şekilde yapılabilmesi için gerekli düzenlemeler EPDK tarafından yapılmıştır ve sürekli olarak geliştirilmeye devam edilmektedir. Bu kapsamdaki işlemlerin büyük bir çoğunluğunda herhangi bir sıkıntı yaşanmamakla birlikte, bazen tedarikçilerin sözleşme imzalamadıkları bir tüketiciyi kendi portföylerine ekleme talebinde bulunmaları gibi mevzuata aykırı işlemler ile karşılaşılabilmektedir. Bu tür durumlarda tüketicilerin herhangi bir mağduriyet yaşamaması için uygulanacak tedbirler ve yaptırımlar da yine EPDK tarafından düzenlenmiştir.
Verilen cezalar ne şekide verilmiş ve ne amaçlanmıştır?
Elektrik piyasında tedarikçi değişim süreçlerinde yaşanan sorunları ve olası tüketici mağduriyetlerini gidermeye yönelik olarak piyasadaki hareketler EPDK tarafından takip edilmektedir. EPİAŞ, Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği(DUY) gereği aylık olarak raporlamalar yapmaktadır. Bu kapsamda, serbest tüketicilere elektrik enerjisi sağlamak amacıyla tedarikçiler tarafından 2016 yılında gerçekleştirilen tüm tedarikçi değişimi işlemleri hakkında yapılan detaylı incelemenin neticesinde 23/02/2017 tarihli ve 6931 sayılı Kurul Kararı ile, bir serbest tüketiciyi sözleşme imzalamadan kendi portföyüne kaydetme talebinde bulunduğu tespit edilen 93 adet piyasa katılımcısının, 01/03/2017 tarihinden başlamak üzere 3 ay süreyle ikili anlaşmalar kapsamında yeni tüketici kaydetmesine izin verilmemesine karar verilmiştir. Böylelikle, tüm piyasa katılımcılarının tüketicilere yönelik tedarikçi değişim süreçlerinde daha dikkatli ve hassas davranmaya teşvik edilmesi amaçlanmaktadır.
Gelen yasaklama öncesi lisans sahibi şirketlere kanun gereği uyarı neden yapılmadı?
Yürürlükte olan düzenlemelerin bir gereği olarak uygulanmasına karar verilen bu tedbir işlemi, bir cezai yaptırım olmayıp serbest tüketicilerin söz konusu tedarikçiler ile sözleşme imzalamaları açısından da yasaklama niteliği taşımamaktadır. Zira cezai yaptırım DUY’da ayrıca öngörüldüğü üzere Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca yapılacak soruşturmaya tabidir. Nitekim, ihlalin sayısı ve niteliği de bu soruşturma sürecinde değerlendirilebilecektir.
Ancak söz konusu tedarikçiler, imzalanan sözleşmeler neticesinde Kararın gereği olarak 01/06/2017 tarihinden itibaren yeni serbest tüketici kaydetme talebinde bulunmaya başlayabilecek ve fiili elektrik enerjisi satışına da 01/07/2017 tarihinden itibaren başlayabilecektir. Diğer taraftan, halihazırda bu tedarikçilerden elektrik enerjisi almakta olan mevcut serbest tüketiciler herhangi bir değişiklik olmadan elektrik enerjisi almaya devam edebileceklerdir.
Cezalara sebep olan ihlaller nelerdir?
1- Sözleşmesiz Talepler
Tedarikçilerin (Piyasa Yönetim Sistemi) PYS üzerinden mevcut bir serbest tüketiciyi portföyüne ekleme talebi ile serbest tüketicinin ilgili tedarikçinin portföyüne geçiş yapar. Söz konusu geçiş işleminde serbest tüketicinin mevcut tedarikçisinin onayı aranmaz. Bu durumda mevcut tedarik şirketi, ilgili serbest tüketiciyi portföyüne geçiren tedarik şirketi hakkında piyasa işletmecisine şikâyet dilekçesi sunma hakkına sahiptir. Şikâyet edilen firmalardan IA.02 formları talep edilir. Bu durum ve usulsüz işlem yapan tedarik şirketleri ile ilgili hükümler Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 30/A maddesinin 13/b Fıkrasında şu şekilde yer almaktadır:
b) Serbest tüketiciyle ikili anlaşma yapmadan veya Enerji Alım-Satım Bildirim Formu imzalanmadan serbest tüketici sayaç kaydı için başvurduğunun tespiti halinde tespitin yapıldığı tarihi takip eden ayın ilk gününden geçerli olmak üzere ilgili serbest tüketicinin kaydı piyasa katılımcısının portföyünden çıkarılır ve bir önceki tedarikçisinin talebi varsa onun, yoksa görevli tedarik şirketinin portföyüne kaydedilir. İhlali tespit edilen piyasa katılımcısı Piyasa İşletmecisi tarafından Kuruma raporlanır. Söz konusu piyasa katılımcısı Kurul Kararı ile üç ay süreyle ikili anlaşmalar kapsamında yeni tüketici kaydedemez ve bu piyasa katılımcısına Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca yaptırım uygulanır. Bu serbest tüketici ile ilgili olarak geçmişe dönük düzeltme yapılmaz.
2- Çoklu Talepler
Tedarikçiler serbest tüketicileri portföylerine eklemek için ilgili serbest tüketiciler ile ikili anlaşma imzalayarak ve piyasa işletmecisi tarafından işletilmekte olan PYS’de ikili anlaşma yaptığını beyan ederek ilgili serbest tüketiciyi portföyüne eklemektedir. Bazı durumlarda bir serbest tüketici (tüketim noktası) birden fazla tedarikçi tarafından portföyüne eklenmek üzere talep edilebilmektedir. Bu durumda, aynı serbest tüketiciyi portföyüne eklemek isteyen tedarik şirketlerden serbest tüketici ile yaptıkları ikili anlaşmayı gösteren IA.02 formunun sunması istenmektedir. Bu durum ve usulsüz işlem yapan tedarik şirketleri ile ilgili hükümler Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 30/A maddesinin 15 inci Fıkrasında şu şekilde yer almaktadır:
(15) Bir serbest tüketicinin birden fazla tedarikçi tarafından PYS üzerinden talep edilmesi halinde, Piyasa İşletmecisi tarafından gerekli kontroller yapılarak geçerli ikili anlaşma veya formatı Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenen Enerji Alım-Satım Bildirim Formu sunan tedarikçinin portföyüne geçiş sağlanır. Bu belgeyi ibraz edemeyen tedarikçiler için onüçüncü fıkra hükümleri uygulanır. Her iki tedarikçinin de geçerli ikili anlaşma sunması halinde Enerji Alım-Satım Bildirim Formu imza tarihi en yakın olan kayıt dikkate alınır. İmza tarihlerinin aynı olması halinde kayıtlar onaylanmaz ve serbest tüketici mevcut tedarikçisinden enerji almaya devam eder. Ancak mevcut tedarikçisinin de söz konusu serbest tüketiciye ilişkin portföyden çıkarma talebi olması halinde tüketici görevli tedarik şirketinin portföyüne kaydedilir.
Bazı lisans sahibi şirketlerin bünyesinde bulunan diğer lisans üzerinden satış yapması EPDK tarafından nasıl karşılanacak?
EPDK tarafından yaptırım uygulanmasına rağmen herhangi bir yaptırıma uğramayan diğer lisans üzerinden portföye müşteri alınmasında herhangi bir sakınca görülmemektedir. Bu aşamada her lisans ayrı bir uygulama alanına tabi olacaktır.
Haksız olarak ceza alan bir şirket oldu mu?
Bazı lisans sahibi elektrik şirketleri PYS dediğimiz Piyasa Yönetim Sisteminin çalışma sisteminin tartışmalı olduğunu ve gerekli belgelerin sisteme yüklenmesine rağmen sistemdeki arızadan sebep bunun EPİAŞ tarafından görülemediği ve bundan sebep ceza aldıklarını iddia etmekte olmasına rağmen şu ana kadar yapılan çalışmalarda bu yönde bir bulguya ulaşılamamıştır. Ancak aksi yönde bir bulguya rastlanılması halinde tabikide bu şirketlerin tedbir cezasının kaldırılacağı EPDK tarafından bildirilmiştir.
Lisans sahibi şirketlerin piyasadaki kriz sebebi ile ikili anlaşmaları iptal etmesinin portföy giriş yasağı ile bir ilgisi var mıdır?
EPDK Başkanı Mustafa Yılmaz’ın kamuoyuna yaptığı açıklamada “Tüketiciyi mağdur edeni, mağdur ederiz” demesi sebebi ile piyasada elektrik abonelerini portföy dışına bırakan şirketlerin cezalandırıldığı söylemleri mevcuttur. EPKD Başkanı Sayın Yılmaz’ın avukat olduğunu sizlere hatırlatmak isterim. Dolayısı ile hukuksuz bir işlem yapılması söz konusu olamaz. Dolayısı ile böyle birşey yapması söz konusu değildir. Tüketiciyi mağdur ederek ticaret yapacağını düşünen şirketlerin Sayın Başkanın bu konudaki hassasiyetini yinede dikkate almalıdır. Niyeti kötü olanlar er geç EPDK’nın idari yaptırımını tadacaktır.
En çok gelen eleştirilerden birisi; 1 tane hata yapan ile 400 tane hata yapanın aynı cezayı alması hakkaniyetli midir?
Bu konuda çok fazla argüman üretilebilir ve cevap nereden baktığınıza göre değişebilir. EPDK’nın yaklaşımına göre tek seferlik mevzuat ihlaline bakışı ile birden fazla kez yapılan ihlale bakışı aynıdır. Burada dikkat edilen mevzuatın ihlal ve tüketicinin mağdur edilmesidir. Mantıken birden fazla ihlali yapanın daha ağır cezalandırılması gerekiyor. Bu konuda EPDK kurum olarak eleştirilebilir. Ancak bu eleştirilerim muhatabı o dönemdeki yöneticilerdir. Yani şu anda doğrusunu yapan EPDK çalışanlarını eleştireceğimize o dönemde işini yapmayanlara husumet yöneltilmelidir. Geçmişte yapılan yanlışların devam ettirilmesini beklemek yapıcı bir yaklaşım olmayacaktır. Bu aşamadan sonra elektrik piyasasında ceza mekanizmalarının daha etkin olduğunu göreceğimizi düşünüyorum.
Görevli Tedarik Şirketlerinin K1 ve K2 Portföyü arasında müşterilerini değiştirerek haksız kazanç sağladığına dair ciddi anlamda iddialar mevcut EDPK’nın bu konuda bir çalışması olacak mı?
K1 ve K2 portföyü üzerinden geçiş yaparak Toptan Elektrik Satışı yapan şirketlere göre haksız rekabet iddiaları gün geçtikçe artıyor. Bu konudaki sorumuza kurum tarafından verilen cevapta K1 ve K2 portföyleri arasında mevzuata ve rekabete aykırı şekilde geçiş yapıldığının tespiti halinde bunu EPDK kurumuna bildirmeliler. EPİAŞ bu konuda yaptırıp uygulayan bir kuruluş değil. Kuruma ulaşan şikayetlerin titizlikle inceleneceği belirtildi. Çekingen kişiler için şikayeti yapanın kimlik bilgilerinin saklanabildiğini hatırlatmalıyım. Konu hakkında şüpheleri olanların bize yani Enerji Tüketicileri Derneği’ne başvuru yapabileceklerini hatırlatmak isterim.
ST portalında fatura keserken endeks bilgilerinin belirtilmesi mevzuat gereği olmasına rağmen henüz uygulamada bu mümkün olmamaktadır. İleride bu konuda da geriye dönük ceza uygulanabilir mi? Neden dağıtım şirketlerinin endeksleri sisteme girmesi sağlanamıyor?
Lisans sahibi her şirketin öncelikle bilmesi gereken Elektrik Piyasası Kanunu gereği EPDK hükümlerine uymaları gerektiğidir. Mevzuat ihlali yapan kişinin ihlali yaptığı zaman cezalandırılmamış olması bu işten kurtulduğu anlamına gelmez. Dolayısı ile EPDK tarafından ceza yemeden işinizi düzgün yapmaya gayret edin. Yoksa işinizi eksik yapmanın size bir maliyeti olacaktır. Ceza tahakkuk etmeden işinizi düzgün yaparsanız kimse sorun yaşamayacaktır. EPDK’nın adalet terazisi yavaş çalışıyor olabilir, ancak hiç çalışmadığını düşünenlerin yanılacağı aşikardır.
Uzun lafın kısası bulunduğumuz yeri yine sektörün kendisi belirlemiştir. Elektrik sektöründe adil rekabet koşulları oluşturulmalı ve ticari etik kavramı yerleştirilmelidir. Bunun için önce her şirket kendini düzeltmelidir. Etrafımızdaki kötü örnekleri dikkate alarak kendi şirketinizin felsefesini belirlerseniz bu sektör hiçbir zaman düzelmez. Sektördeki kaostan para kazanma arzusunu bırakmalıyız. Elektrik sektörü lisans sahibi elektrik şirketinin fatura gönderip abonenin bunu ödemesinden ibaret değildir. Hala profil maliyeti yapmasını bilmeyen, koskoca bir operasyonu 2-3 kişi ile yönetmeye çalışan, hiçbir şey bilmeden elektrik ticaretine kalkışan çok sayıda şirket var. Ceza almasına üzüldüğüm birkaç şirket var. İşleyen bir elektrik piyasası oluşturulana kadar işimizi yaparken daha dikkatli olmamız gerek. Çok yakında daha ağır yaptırımlar göreceğiz gibi görünüyor.
Bilinçli Tüketici, Basiretli Tüccar olun!
Bülent Çebin